Zbudowany z metalowego korpusu, w którego wnętrzu znajduje się gniazdo i ruchoma kula z otworem, dźwigni regulacji otwarcia i wałka zwrotnego, ręczny zawór kulowy jest istotnym elementem niemal każdego rodzaju instalacji, w której mamy do czynienia z przepływem określonego rodzaju medium, gazu lub cieczy. Typowym przykładem tego typu zaworów są zawory służące do odcinania przepływu wody lub gazu w instalacjach domowych. 

Rodzaje zaworów kulowych

W zależności od rodzaju instalacji i poziomu jej technicznego skomplikowania stosuje się różne wersje zaworów kulowych. Ich podstawową wersją powszechnie używaną w zastosowaniach domowych są zawory ręczne wyposażone w charakterystyczną dźwignię poruszającą się w jednej płaszczyźnie, ewentualnie w pokrętło. Takie zawory mają za zadanie otwierać lub zamykać przepływ medium, przede wszystkim wody lub gazu. W zastosowaniach przemysłowych częściej wykorzystywane są unowocześnione zawory kulowe sterowane elektrycznie lub pneumatycznie. Zawory elektryczne, czyli elektrozawory sterowane są zdalnie. Ich siłowniki uruchamiają się automatycznie w określonych sytuacjach lub po naciśnięciu przycisku w panelu sterowania, z którym są sprzężone. Automatycznie działają również zawory sterowane pneumatycznie, które zamykają się, gdy ciśnienie gazu jest zbyt niskie lub wysokie. Gdy zachodzi konieczność nie tylko zamykania przepływu, ale i zmiany jego kierunku, stosuje się rozgałęziony zawór kulowy, na przykład trójdrożny.

Zabezpieczenie instalacji i urządzeń

Podstawową funkcją każdego zaworu kulowego jest możliwość odcięcia przepływu w sytuacji zagrożenia, w celu ochrony elementów instalacji lub podłączonych do niej urządzeń, na przykład wtedy, gdy wystąpi wyciek medium. Zawór kulowy jest zatem elementem bezpieczeństwa każdej instalacji, niezależnie od transportowanego przez nią medium. W rozbudowanych instalacjach jest również częścią mechanizmu sterującego, który w rozgałęzionej wersji zapewnia możliwość zmiany kierunku przepływu medium zgodnie z potrzebami użytkownika lub aktualnym stanem technicznym instalacji. 

Ręcznych zaworów kulowych używa się głównie w miejscach rozgałęzienia sieci i na jej zakończeniach, gdy elementy instalacji podłączane są do urządzeń końcowych, w przypadku sieci wodociągowych do baterii, a gazowych do kuchenek, junkersów czy kotłów CO. Elektrozaworów i zaworów sterowanych pneumatycznie używa się w bardziej zaawansowanych systemach, przede wszystkim w miejscach trudno dostępnych, w instalacjach przemysłowych, rozbudowanych sieciach grzewczych i wodociągowych.